Omwenteling, in een tijdperk dat Die Wende in het geopolitieke landschap weer een naargeestige, beangstigende betekenis krijgt, biedt hoop.
Jan Rotmans is een transitiekundige en Omwenteling is doordrenkt van zijn visie op maatschappelijke transities. De centrale boodschap van het boek is:
“We bevinden ons niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk.”
Dat betekent dat de veranderingen die we meemaken fundamenteel en systemisch zijn. Het gaat niet om bijsturen binnen bestaande systemen, maar om het ontstaan van geheel nieuwe structuren en waarden.
Vanuit veranderkundig perspectief benoemd Rotmans een aantal kernpunten:
- Transities zijn grillig, chaotisch en onzeker
Verandering verloopt niet lineair. Het proces kent periodes van schijnbare stilstand, gevolgd door abrupte omslagen. Dit past bij het klassieke S-curve model van transitie. - De rol van koplopers en kantelaars
Rotmans benadrukt het belang van individuen, organisaties en gemeenschappen die vooruitlopen op de rest. Zij bouwen, elk op een andere manier, aan het ‘kantelpunt’ dat grote systemen in beweging brengt. - Verlies en weerstand zijn onderdeel van de transitie
Verandering betekent ook afscheid nemen. Oude systemen en machtsstructuren verzetten zich — begrijpelijk én voorspelbaar. - Een nieuw verhaal is nodig
Transities vragen om een ander narratief. Niet alleen technische of beleidsmatige oplossingen, maar een fundamentele herijking van waarden en identiteit.
Betekenis in verwarrende geopolitieke tijden
In een wereld die te maken heeft met oorlogen, polarisatie, klimaatcrises, migratiestromen en de opkomst van autoritaire regimes, biedt Rotmans op verschillende manieren houvast:
- Het boek geeft duiding aan de chaos
Waar velen verwarring ervaren, noemt Rotmans chaos een onvermijdelijke fase in een grotere systeemverandering. Dat relativeert en helpt mensen en organisaties om hun plek te vinden in het grotere geheel. - Het boek stimuleert actieve hoop en handelingsperspectief
In plaats van passief afwachten of cynisme, spoort het boek aan tot actie. Ook kleine initiatieven kunnen structureel bijdragen aan een nieuw systeem. - Verbinding tussen het lokale en globale
De geopolitieke realiteit lijkt groot en ongrijpbaar, maar Rotmans laat zien hoe lokale en regionale initiatieven wél degelijk invloed kunnen hebben op mondiale trends. - Weerbaarheid en wendbaarheid ontwikkelen
In tijden van onzekerheid is veerkracht essentieel. Het boek helpt om een mindset te ontwikkelen waarin verandering niet wordt gevreesd, maar benut.
Omwenteling is geen traditioneel beleidsboek, maar een oproep tot bewustwording en actie. In een geopolitiek tijdperk waarin machtsverhoudingen verschuiven, helpt het boek om niet te blijven hangen in crisisdenken, maar om de diepere beweging te zien en zelf deel uit te maken van de transitie.
Rotmans stelt niet alleen dat we in een kantelperiode zitten, maar ook dat deze tijd iets radicaal anders vraagt van leiderschap. Vanuit veranderkundig én menselijk perspectief komt daarin een heel ander leiderschapsprofiel naar voren dan in het klassieke ‘command and control’-model.
Het vraagt van leiders:
- Waarden-gedreven leiderschap
In een tijd waarin systemen wankelen, zoeken mensen geen perfecte plannen, maar authenticiteit, integriteit en richting. Leiders moeten durven handelen vanuit diepe overtuigingen in plaats van alleen maar vanuit cijfers, targets of aandeelhoudersbelangen. - Zelfreflectie en innerlijk leiderschap
Rotmans benadrukt dat echte systeemverandering vaak begint bij persoonlijke transformatie. Leiders moeten zich durven afvragen:
– Waar sta ik echt voor?
– Ben ik bereid en in staat oude zekerheden los te laten?
– Durf ik me kwetsbaar op te stellen?
Zonder innerlijke reflectie blijven leiders gevangen in oude patronen, zelfs als ze nieuw beleid formuleren. - Wendbaarheid en comfort met onzekerheid
In plaats van alles te willen beheersen, vraagt deze tijd om leiders die durven te bewegen met de stroom, zonder stuurloos te raken. Wendbare leiders:
– Stellen bij waar nodig;
– Leren continu;
– Bouwen aan veerkracht, in plaats van zekerheid te beloven. - Netwerk- en verbindend leiderschap
De tijd van top-down is voorbij. De kracht zit in collectieven, in netwerken van initiatiefnemers, communities, professionals en burgers. Leiders moeten:
Ruimte creëren voor anderen om te experimenteren;
Vertrouwen geven, ook als de uitkomst nog onzeker is;
Verbinden, niet controleren. - Durven kantelen
Rotmans heeft het vaak over ‘kantelaars’ – mensen die bewust buiten bestaande systemen opereren om nieuwe werelden op te bouwen. Leiders moeten zélf durven kantelen:
– Niet het oude systeem optimaliseren, maar fundamenteel durven afwijken;
– Tegen de stroom in gaan als dat nodig is;
– Zich niet alleen richten op efficiëntie, maar op transformatie.
Ik zou de boodschap van Rotmans aan leiders zo samenvatten:
Deze tijd vraagt om moedige, integere, dienende en wendbare leiders. Leiders die snappen dat ze niet alleen processen managen, maar collectieve betekenis mogelijk maken. Zij plaatsen niet het ego voorop, maar het grotere geheel. Ze voelen geen angst voor chaos, maar een diep besef dat in de verwarring de ruimte zit voor iets nieuws. Omwenteling biedt hoop!
Jan Rotmans, een man die mij anders liet kijken!
Han Nichting.