De afgelopen maanden had ik last van een writer’s block. Er is zó veel aan de hand op het moment, er zijn zó veel crises. Al die problemen doen een beroep op je. Daardoor kreeg ik een gevoel van onmacht. Wat kan ik nou helemaal toevoegen? Wat doet een column ertoe in het licht van de wereldproblematiek? Komt dit allemaal nog wel goed?
Een stem toevoegen
In ‘Voor ieder wat waars’ analyseert Rob Wijnberg wat waarheid is. Hij ziet de waarheid uiteindelijk als ‘dat wat we delen’. In die zin is het toevoegen van een stem aan het publieke debat intrinsiek waardevol. Met jouw stem, jouw verhaal, jouw blik op de werkelijkheid, draag je eraan bij iets van alle kanten te bekijken en zo samen een werkelijkheid, een waarheid te creëren.
Maar wat is de essentie van waarheid? Zoals Wijnberg overtuigend laat zien, verschuift dat door de tijd heen. Waarheid werd eerst door de goden gegeven, later vloeide het voort uit wetenschappelijk onderzoek. Vanaf de jaren vijftig werd waarheid volgens Wijnberg steeds meer beschouwd als een individuele subjectieve beleving. En sinds de digitale revolutie komt waarheid via schermen en algoritmen tot ons.
Verschuivende oerfuncties van taal
Waarheid wordt gevat in taal. De drie oerfuncties van taal zijn volgens historicus Yuval Harari gericht op veiligheid, saamhorigheid en betekenis. Maar de manier waarop de (sociale) media, de politiek en vooral de nieuwsmedia tegenwoordig omgaan met de ons omringende werkelijkheid, leidt steeds meer tot het tegenovergestelde: angst, verdeeldheid en desoriëntatie.
Een veelzeggend voorbeeld uit de tijd dat ik nog colleges massacommunicatie volgde, drong zich daarbij bij me op: uit een onderzoek bleek dat mensen die de Telegraaf lazen, zich onveiliger voelden in onze hoofdstad dan Amsterdammers zelf. Het verschijnsel van taal als ontwrichtende factor is dus zeker niet nieuw, maar lijkt wel steeds intenser.
In al dat taalgeweld voel je je snel onmachtig, want niets is goed en alles is onveilig. Dat blokkeerde mij in het denken en het schrijven.
Nieuwsdieet
De laatste weken ben ik uit die blokkade aan het komen en borrelen er weer allerlei ideeën en gedachten op. Mij helpt het om minder nieuws te kijken. Weg te blijven van de hype en de kortetermijnprikkels. Ik gebruik mijn Apple watch niet meer en mijn gewoonte om ’s morgen als eerste het nieuws te checken, heb ik opgegeven. Dat helpt. Dat was echt een verslaving. Ik ga bewust meer naar buiten, de straat op. En in gesprek.
Zo blijf ik meer bij mezelf en kan ik de nuance bewaren. Het besef dat ‘waarheid’ niet absoluut is, maar onderhevig is aan de tijdgeest, maakt het eenvoudiger om zaken van meerdere kanten te bekijken. Daarin ligt een deel van de oplossing: vanuit die ruimte en wijsheid wordt de natuurlijke verbondenheid die tussen mensen weer zichtbaarder.
Marcel de Rooij