In deze Game is geen plaats voor verliezers. Hoor je niet bij de winnaars, dan heb je het verkeerd gedaan. Dan moet je beter je best doen, harder trainen. Als je verloren hebt, word je niet gezien of gehoord. Dat maakt boos en opstandig, dan trek je een geel hesje aan.
Nieuw leiderschap
We hebben nieuw leiderschap nodig om deze kloof te overbruggen. Om te doen wat nodig is, in plaats van te doen wat kan. Daarbij handelend vanuit het besef dat je meer níet weet dan wel. Nieuw leiderschap gaat over insluiten in plaats van uitsluiten, over doen wat deugt en deugd doet, over de verdeling van overvloed. “Als er mensen aan de grens staan, moeten we geen hekken plaatsen, maar onze tafels langer maken”, staat ergens op een flat geschreven. Dat dus.
Dat betekent ook dat nieuw leiderschap van ons allemaal is. We kunnen ‘de macht’ niet blijven beleggen bij één instituut of persoon, hoe aantrekkelijk dat, vooral in tijden van crisis, ook kan zijn. Erik Gerritsen, voormalig hoogste ambtenaar van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, legt dat duidelijk bloot in een zeer lezenswaardig interview met De Correspondent. Hij noemt de ‘fictie van de almachtige overheid’ als belangrijkste reden dat het coronabeleid van de overheid in steeds meer ogen wordt gezien als ‘een zooitje’.
De fictie van de almachtige baas
“Het idee dat één man de baas is, of zou moeten zijn, of niet is”, zegt hij, “schept een lekker overzichtelijke wereld. We willen een heldere oorzaak en gevolg, we willen een schuldige, we willen weten: wie heeft het laten lopen? Maar de echte wereld is niet zo.” De overheid deed, in elk geval volgens Gerritsen, wat móest op het moment dat het nodig was. Ook al was het ‘navigeren in de mist’, zoals Rutte het tijdens een ‘persco’ verwoordde.
Daar zijn we blijkbaar nog niet klaar voor. We kunnen de realiteit niet aan dat het eigenlijk nooit eenduidig is wat er moet gebeuren. Dat we veel (nog) niet weten, dat er veel en vaak strijdige belangen spelen, dat de oplossing voor het ene probleem op een ander vlak een nieuw probleem schept. Het vergt moed om die onzekerheid te erkennen en ruimte te laten voor andere visies en waarheden. Om je niet vast te bijten in je eigen ‘gelijk’ en met een beschuldigende vinger naar de ander te wijzen. Níet polariseren, ook dat is nieuw leiderschap. En die verantwoordelijkheid ligt bij ons allemaal.
Sturen op 5 procent
Maar zoals gezegd: zo ver zijn we nog niet. Dat ondervonden Gerritsen en zijn ambtenaren, die publiekelijk werden afgeserveerd als incompetent, en dat vreesde Mark Rutte, die zei: “We nemen 100 procent van de besluiten op basis van 50 procent van de kennis”. Als hij eerlijk was geweest, had hij volgens Gerritsen moeten zeggen: op basis van 5 procent van de kennis. Dat Rutte dit niet deed, was omdat dat hem stemmen zou kosten, omdat de media hem zouden affakkelen, omdat hij binnen twee weken een motie van wantrouwen aan de broek zou hebben hangen. We willen geen leiders die het niet weten; we spelen nog altijd de Succes Game. En ook Rutte wil niet verliezen.
We realiseren ons nog niet voldoende dat om de echte vragen aan te kunnen, iederéén leiderschap moet tonen en verantwoordelijkheid moet nemen. Als wij ook dat nieuwe leiderschap meteen vanuit de Succes Game beschouwen, dan is het al verloren voordat we begonnen zijn. Zie Sigrid Kaag die de euvele moed had het hardop over nieuw leiderschap te hebben en vervolgens werd neergesabeld omdat ze niet snel genoeg ‘levert’. Er is maar een manier om dat te doen: met z’n allen. Of in elk geval met zo veel mogelijk mensen. Dat vraagt zowel individuele als gezamenlijke moed om ons los te maken uit de Succes Game en te doen wat nodig is.